Inspirerend voorbeeld 7. Hanneke Kooiman "Puzzelen naar mogelijkheden met beperkingen"

“Mogelijkheden zien in beperkingen” is de visie van Hanneke Kooiman, de inspirerende voorzitter van de raad van bestuur van zorginstelling ASVZ. ASVZ biedt duurzame zorg aan mensen met een beperking met de overtuiging dat er voor iedereen plek is en dat iedereen meetelt en van betekenis is. Hannekes innerlijke overtuiging van deze koers van ASVZ was ook Aad de Groot, bestuursvoorzitter van DSW verzekeringen opgevallen, die ik enkele maanden geleden interviewde als ‘inspirerend voorbeeld’: “We herkenden elkaar op basis van onze principes”.  

Het is de start van een inspirerend interview over principes, waarden, vertrouwen, ‘erbij horen’ en de kracht van een open gesprek. Aanleiding voor dit interview is mijn boek ‘Heel de organisatie’, omdat Hanneke en haar team in staat zijn om het zelfhelend vermogen van de organisaties duurzaam te bekrachtigen. Hoe zij dat doet, wordt helder in dit interview.

INSPIRATIEBRON

Hanneke Kooiman is al sinds haar 18^e geïnspireerd door mensen met een verstandelijke beperking, destijds door haar vakantiebaantje. “Toen al kon ik genieten van het oplossen van ingewikkelde uitdagingen, bijvoorbeeld wanneer ouders van een kind met een beperking iets wilden dat niet helemaal in het belang van het kind was. Dan ging ik het gesprek aan en kwamen we samen tot een oplossing die het belang van het kind voorop stelde”. Naast haar intuïtieve omgang met cliënten en hun familie heeft Hanneke zich bekwaamd in ondersteuning van begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking en in diagnostiek en behandeling van mensen met een beperking door haar studie orthopedagogiek. Dat legde een stevige basis voor haar verdere loopbaan in de zorg én voor de sterke ruggengraat van ASVZ die mede gebaseerd is op orthopedagogische kennis en modellen.

Vlak na haar afstuderen kwam het verhaal van Jolanda Venema (1988) in de publiciteit. Jolanda was een verstandelijk beperkte vrouw die naakt was vastgebonden aan de muur. “Misschien had men destijds de beste bedoelingen om de veiligheid te bewaren, maar men leek destijds blind voor de systemische oorzaak van Jolanda’s moeilijk verstaanbare gedrag”. Hanneke praat over deze ernstige zaak met zowel bezorgdheid als met compassie voor de betrokken professionals. Begrip voor onwetendheid maakt dat er wat aan gedaan kan worden. Zonder inzicht blijft men in het duister tasten.

Moedig blijven twijfelen moet

Hanneke tast zelf niet in het duister, maar vindt dat gezonde twijfel een voorwaarde is om altijd scherp te blijven. Hanneke  is wars van uiterlijke schijn en gebakken lucht. Niemand heeft de waarheid in pacht, en daardoor bestaat het DNA van ASVZ deels uit ‘blijven twijfelen’ en steeds opnieuw de moed hebben om zaken anders te doen dan voorheen. “Bij het werken met mensen met een verstandelijke beperking is niets wat het lijkt. Daarom moeten we blijven zoeken naar wat  iemand bedoelt, naar de behoefte achter het gedrag. Een immanente twijfel maakt dat we altijd blijven (onder-)zoeken naar de best passende oplossing voor cliënten op dát moment”. Ondanks dat de innerlijke radar over wat passend is, nooit uitstaat, werkt men bij ASVZ met een degelijke orthopedagogische grondslag.

“We zijn tegelijkertijd heel principieel én heel pragmatisch. We werken -volgens onze zorgvisie- met de principes van Triple C, een orthopedagogisch behandelmodel voor mensen met een verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag”. De drie C’s staan voor cliënt, coach en competentie. Triple C neemt niet het symptoom (het moeilijk verstaanbare gedrag) als uitgangspunt, maar de menselijke behoeften die ermee samenhangen. Doel van het werken met Triple C is ‘het gewone  leven ervaren’ met alles wat erbij hoort: een veilige plek, mensen op wie mensen met een beperking  kunnen bouwen en een betekenisvolle invulling van de dag.

Hanneke: “Naast het werken volgens dit model roeien we met de riemen die we hebben. We pakken de dingen samen aan, met een open blik. We kijken altijd naar wat wél kan, zodat er ongekende mogelijkheden ontstaan. Zo kennen we voorbeelden van mensen met een beperking die een geschiedenis van uitstoting en afzondering  achter de rug hebben en bij wie het onze medewerkers lukt om samen met hen weer een mooi leven op te bouwen. Niets is vanzelfsprekend bij onze doelgroep en daarom is het belangrijk om altijd te blijven puzzelen met mogelijkheden die out-of-the box zijn. Het werken bij ASVZ vraagt van medewerkers dat ze zich in relatie met cliënten steeds opnieuw blijven uitvinden, of ze nu werken met mensen mét of met mensen zonder moeilijk verstaanbaar gedrag”.

Zelfhelend vermogen: worden wie je bent

Een zelf-onderzoekende geest is een cruciaal kenmerk van ‘zelfhelend vermogen’, dat Hanneke hier helder illustreert. Een organisatie wordt ‘heel’ wanneer de medewerkers een gave hebben om out-of-the-box te denken, om brede verbanden te kunnen leggen, wanneer ze de moed hebben om ernaar te handelen en elkaar erop aan te spreken. Mensen die heel-begaafd zijn, herkennen zich in de kwalificatie helderhorend, helderziend en/of helder voelend. Met deze kwaliteiten zijn mensen in staat om zichzelf te worden én om een organisatie dicht bij haar essentie en intentie te brengen en houden.

Hanneke spreekt met warmte en trots over haar medewerkers: “We hebben heel mooie mensen in huis, die intrinsiek weten dat ieder mens anderen mensen nodig heeft om mens te zijn”. Mensen met een beperking hebben áltijd anderen nodig om een ‘het gewone leven’ te ervaren, zoals de missie van ASVZ aangeeft. “Doordat we allemaal bekend zijn met onze zorgvisie met het Triple C model, spreken we binnen ASVZ dezelfde taal. Dat scheelt een hoop ruis op de lijn en maakt dat we snel kunnen handelen”.

Gelijkwaardigheid met openheid

Gelijkwaardigheid en menselijke waardigheid lopen als een rode draad door ASVZ. Cliënten en medewerkers eten bijvoorbeeld samen en ze eten dezelfde maaltijd. “Toch is niet alles hier rozengeur en maneschijn”, geeft Hanneke aan. “Ook hier hebben we wel eens gedoe, waarbij we elkaars goede bedoelingen niet meteen verstaan. Wanneer zich iets voordoet op de werkvloer of met de ouders/verzorgers van een cliënt, dan gaan we altijd het gesprek aan. Hoor en wederhoor brengt ons dan vaak op een nieuw spoor, ook al lukt dat niet altijd. Ik vind het belangrijk dat ieder de ruimte voelt om zijn/haar eigenheid in te brengen. Lukt de samenwerking na een eerste gesprek nog niet goed, dan gaan we opnieuw het gesprek aan en graven we nog een spade dieper op zoek naar de bron van het ongenoegen. We doen  er hier alles aan om elkaar beter te verstaan”. Hanneke houdt nog steeds van puzzelen met mensen en mogelijkheden.

Sterk immunsysteem met helend leiderschap

Een robuuste, wendbare en inspirerende organisatie heeft een sterk energieveld én immuunsysteem en wordt doorgaans geleid door helende leiders. In mijn boek ‘Heel de organisatie’ noem ik ze holistische leiders en heelkundige managers. Holisten overzien en inspireren het grotere geheel. Heelkundigen grijpen in waar nodig. Samen met andere heel-begaafde actoren in het krachtenveld zijn ze in staat om een organisatie blijvend te (re)vitaliseren. Hanneke kijkt holistisch naar de mens en de organisatie en naar de context, maar is ook een leider die heelkundig ingrijpt om de organisatie heel te houden. “Ik ga geen enkele uitdaging uit de weg. Wanneer zich intern of met externe stakeholders iets voordoet dat mijn rechtvaardigheidsgevoel triggert dan ga ik het gesprek of de confrontatie aan. Ik kan dan heel fel zijn en er boven opspringen, want diep van binnen wil ik het kloppend krijgen in de organisatie. Geen losse eindjes. We doen het samen en daarom wil ik iedereen aangehaakt houden bij de missie van ASVZ”.

De belangrijkste taak van holistische leiders is dat ze in staat zijn om de intentie van heelheid en authenticiteit gepassioneerd uit te stralen en voor te leven en deze coachend en interveniërend te integreren in alle lagen van de organisatie. Holistisch leiderschap vraagt een bovenmatig ruim bewustzijn (spirit, overzicht en inzicht) en voldoende zelfvertrouwen om te vertrouwen op het proces dat hij/zij initieert.

Heelkundige managers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het strategisch plan dat gekoppeld wordt aan de oorsprong, essentie en intentie van de organisatie. Heelkundigen werken daarbij volgens de systemische principes zoals binding (ieders recht op een plek), ordening (ieders eigen plek in het geheel) en balans in geven en nemen (evenredigheid en rechtvaardigheid).

Integraliteit en kwaliteit

“Binnen ASVZ trachten we deze balans en ieders plek te waarborgen. Ieders plek in het systeem is gelijkwaardig aan die van een ander. Vakmensen, lijnmanagers, stafmedewerkers en betrokken ouders/familie dragen samen bij aan integraliteit van hoe we onze missie vormgeven met onze cliënten. De samenwerking met ouders/familie komt in ons handelen overal terug. Mede doordat we een heel groot respect hebben voor de wortels van ASVZ proberen we hen zoveel mogelijk te betrekken bij ons beleid. ASVZ is door ouders/familie opgericht, meer dan 50 jaar geleden. Daarbij realiseren we ons dat we daar nog stappen in te zetten hebben. De menselijke behoefte staat centraal in alles wat we doen, zowel die van de cliënten en ouders/verzorgers, maar ook die van de medewerkers.

Deze continue focus op kwaliteit en integraliteit maakt dat ASVZ een robuust immuunsysteem heeft. “Niet in het minst door mijn voorganger Wim Kos, die vóór mijn, tot december 2021,  op deze voorzittersplek zat. Hij was 10 jaar bestuurslid en erna 16 jaar voorzitter van de Raad van Bestuur van ASVZ. Ik heb 25 jaar met hem samengewerkt. We waren een goed team met een mooie balans, waarbij Wim onvermoeibaar optimistisch en pragmatisch was en ik wat principiëler, waardoor we samen zowel verbindend als oplossend waren. Het heeft ertoe geleid dat mensen mogen zijn wie ze zijn in deze organisatie. De uitdaging is om veel ruimte  aan medezeggenschap binnen ASVZ te geven. De Ondernemingsraad en de Centrale Cliëntenraad hebben een belangrijke stem bij de besturing van de organisatie, in de vormgeving daarvan leren we nog iedere dag bij. Aan de voorkant inspraak organiseren kan voorkomen dat we achteraf in conclaaf moeten over de richting van de organisatie. Dat werkt heel goed samen”.

Boeien en bloeien

Tot slot spreken we over hoe ASVZ boeiend en bloeiend blijft. Hoe blijft ASVZ aantrekkelijk voor zowel medewerkers als cliënten (en hun ouders/verwanten)? “Ik vermoed dat ons accent op orthopedagogische behandeling en begeleiding van mensen met een beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag maakt dat we door anderen als onderscheidend worden gezien. Juist doordat onze medewerkers in staat zijn door ingewikkeldheden heen te kijken en het aandurven anders te denken, anders te kijken en anders te doen. Daarom hebben we een lange wachtlijst voor cliënten. Voor medewerkers bieden we ook veel perspectief, waardoor het bij ons niet ontbreekt aan beroepstrots. Vakinhoudelijk kunnen en mogen medewerkers zich altijd blijven ontwikkelen mede door interne leerlijnen waarbij we elkaars expertise doorgeven. Ook door zitting te nemen in stuurgroepen en projecten kunnen professionals actief bijdragen aan een stevig systemisch ‘vliegend tapijt’ binnen onze organisatie dat alles met alles verbindt”.

Een ‘vliegend tapijt’ is mijns inziens een prachtige krachtige metafoor voor een cruciale verbindende functie binnen een organisatie. In mijn boek ‘Heel de organisatie’ hanteer ik zelf de metafoor van Gareth Morgan (1986) dat organisaties functioneren als een organisme. Het ‘vliegende tapijt’ van Hanneke duid ik daarom zelf aan met ‘bindweefsel’ dat overal in ons lichaam (lees: organisatie) is en alles bij elkaar houdt. Bindweefsel heeft net als ASVZ’s ‘vliegende tapijt’ een duurzaam steunende, verzorgende en herstellende functie. Het beschermt het grotere geheel (heel de organisatie) en draagt zorg voor de beweeglijkheid ervan.

Tot slot zegt Hanneke nuchter: “Natuurlijk houden we niet alleen de menselijke maat op orde, maar zijn we ook financieel gezond en voldoen we aan diverse normen op het gebied van systeemkwaliteit”. Hanneke is wat mij betreft een heel-begaafde bestuurder die complexiteit tot eenvoud weet om te zetten, omdat ze tegelijkertijd aards en nuchter is én een ruim bewustzijn heeft, maar ook omdat ze met passie haar werk doet én in staat is om iedereen met elkaar te verbinden met oog voor ieders uniciteit én de eenheid van het grotere geheel.