Inspirerend voorbeeld 41. Helen Mertens "In deze tijd moet je over je schaduw en ego heen kunnen, willen en durven stappen om de bestaande cultuur te veranderen, by example”

Op 28 juni viel mijn oog op een krantenartikel over de intentieverklaring tussen de universiteit Maastricht en het Maastricht UMC+/azM. Beide organisaties gaan de krachten bundelen als antwoord op de toenemende problemen in de zorgsector en andere maatschappelijke uitdagingen. Helen Mertens, voorzitter van de raad van bestuur van het academisch ziekenhuis en Rianne Letschert, bestuursvoorzitter van de Universiteit in Maastricht gaan de bestaande samenwerking aanzienlijk versterken, verdiepen en verbreden voor Limburg en de samenleving. Beide bestuurders zijn ambitieus en zetten samen in op innovatie voor een duurzame gezondheidszorg en een gezonde bevolking. De intentie van deze stap sluit prachtig aan bij mijn boek in wording met de titel ‘Heel de samenleving’ en daarom ben ik heel blij dat Helen nog ruimte in haar agenda vond voor dit interview.

Ze was 15 jaar gynaecoloog in het Zuyderland ziekenhuis, maar heeft ernaast in vele commissies en besturen gezeten. “Vanaf 2009 combineerde ik mijn vak met de functie van Medisch Directeur van Orbis MC dat in 2015 fuseerde met Atrium tot het Zuyderland ziekenhuis”. Na de fusie, die ze mede vorm gaf, werd ze medisch manager voor de RVE oncologie en screening & diagnostiek. “In 2017 werd ik bestuurder bij het Maastricht UMC+ en vanaf oktober 2020 ben ik hier bestuursvoorzitter”.

HOLISTISCH, HEELKUNDIG LEIDERSCHAP

Wat kenmerkt haar leiderschap? “Als bestuurder ben ik zacht op de relatie, maar hard op de inhoud, want ik ben tot in mijn haarvaten ook gynaecoloog. Daardoor kan ik heel snel meerdere perspectieven afwegen, een besluit nemen en doorpakken, net als vroeger toen er tijdens een bevalling soms ‘bloed onder de deur’ vandaan kwam”. Helende leiders, zoals Helen, kunnen holistisch kijken en heelkundig ingrijpen, schrijf ik in ‘Heel de organisatie (2022). Blijkbaar houdt zij ook van medische metaforen om haar heelkundige leiderschap te benadrukken:

“Ik heb er geen moeite mee om ‘een been af te zetten’ indien dat het geheel ten goede komt”. Helen zegt het met zowel humor als met een serieuze intensiteit, want “ik heb geen geduld voor mensen of processen en producten die niet mee willen bewegen om een andere toekomst te creëren. Als iets niet effectief is en ook niet kan worden, maar wanneer het wel heel veel tijd, geld en energie kost, dan zorg ik dat het ‘bloeden’ stopt”. Recent maakte het ziekenhuis bekend over te stappen naar een ander Elektronisch Patiënten Dossier (EPD), waarvan de implementatie wordt voorbereid. “Daarmee zetten we meteen ook een streep door 140 verschillende ontslagbrieven. Die fragmentatie was niet meer van deze tijd. We wilden een bewezen en integraal werkend EPD liefst met een regionale functionaliteit. Die stap hebben we gezet, want er is geen tijd te verliezen. Gezien de vele uitdagingen in de zorg is de nood hoog. Het gaat enorm helpen als alle data uniform en te allen tijden beschikbaar zijn terwijl de registratielast juist daalt”.

GOUD DELVEN

Ze heeft een groot hart voor Limburg. “Ik ben er geboren en opgegroeid en wil graag iets terugdoen omdat deze provincie dat juist heel erg nodig heeft.  Deze regio springt er uit wanneer het gaat om een lagere levensverwachting, hogere werkloosheid, veel schuldenproblematiek en chronische ziekten. De druk op de huisarts is hoog, terwijl veel van de gepresenteerde symptomen niet thuis horen in een huisartspraktijk, maar met passend werk en welzijnsactiviteiten in de buurt te verhelpen zijn”.

De opkomst en ondergang van de steenkoolindustrie heeft veel (zuid) Limburgers bescheiden, afwachtend en soms depressief gemaakt. “Wijken zijn helaas verpauperd en veel mensen voelen zich eenzaam. Dat gaat me aan het hart en daarom wil ik bijdragen aan een brede welvaart in deze streek en aan meer levensgeluk”. Dat doen Helen en het MUMC+ enerzijds met een missie om de best mogelijke zorg te leveren, het verbeteren van de gezondheid in de regio door de integratie van patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs. En anderzijds met haar persoonlijke missie om mensen zich bewust te maken dat het goud, hun eigen waarde, in henzelf zit. “Ik draag mijn missie uit door medewerkers, zorginstellingen en bewoners van deze regio bewust te maken dat leiderschap in ieder mens zit. Iedereen heeft unieke kwaliteiten. Ik probeer daarvoor een bedding te creëren door steeds nieuwe verbindingen te leggen en veel vertrouwen en vrijheid te geven”. Geloofwaardig leiderschap en geloof in de eigen waarde van de mensen zullen een stevige basis leggen om de gezondheid van de regio tastbaar en concreet vooruit te helpen. “Dat vergt in de eerste plaats van onszelf duurzaam eigenaarschap en commitment”. Dat is in academisch ziekenhuizen die van oudsher vrij hiërarchisch waren een flinke uitdaging, maar Helen en haar team gaan dat aan.

BRILJANTE SCHEPPINGEN

“Inderdaad, we keren de piramide consequent om. We geven ruimte aan pionierende en ondernemende geesten, voorlopers die -naast excellente academische vaardigheden- ook in staat en bereid zijn om de transformatie van de gezondheidszorg en samenleving vorm te geven. In deze tijd moet je over je schaduw en ego heen kunnen, willen en durven stappen om de bestaande cultuur en gedrag te veranderen, by example”, verklaart Helen. “Ik werk graag met mensen die toegewijd zijn aan een groter geheel door (mede)verantwoordelijkheid te nemen voor onze ambitie om deze streek te versterken. Teams, artsen, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals, onderzoekers en docenten krijgen hier veel ruimte om te experimenteren, wanneer ze de intentie hebben om de gemeenschappelijke doelen te verwezenlijken. Ik heb liever dat er briljante mislukkingen ontstaan waar we van leren, dan dat ze te voorzichtig en afwachtend zijn”.

Hoe ziet het ondernemerschap eruit? “We zijn onszelf aan het her-uitvinden door innovatie met meer lef en persoonlijk leiderschap in ons DNA te integreren.  Via het concept van de innovatiecirkel bijvoorbeeld valoriseren we nieuwe kennis en inzichten die daar voortdurend uit tevoorschijn komen en het maakt  de maatschappelijke impact expliciet”. 

Innovatiecirkels

De vorm waarin de ‘gezonde samenleving’ en ‘nieuwe technologie’ worden gegoten zijn innovatiecirkels. Innovatiecirkels, zo staat op de website van het MUMC+, laten zien hoe ze nieuwe kennis opdoen en in de praktijk brengen, er waarde mee scheppen en de gezondheid van de bevolking bevorderen. Maar ook hoe ze omgaan met vragen uit de maatschappij. Innovatiecirkels hebben geen begin en geen eind. De vier fasen ‘Kennis genereren, innoveren in de zorg, waarde scheppen en zorgen voor gezond leven’ volgen elkaar op een natuurlijke manier op. Of het nu gaat om hartritmestoornissen, artrose of de toepassing van diepe hersenstimulatie voor de behandeling van de ziekte van Parkinson. Van fundamenteel onderzoek en gezondheidsbevordering, tot innovatie en valorisatie.

 Helen vertelt gedreven over haar eigen ambitie om hartverwarmende patiëntenzorg, toonaangevend wetenschappelijk onderzoek en inspirerend onderwijs met elkaar te verbinden voor de regio, maar ook voor Nederland en de Euregio. “Wij zijn niet bang om steeds opnieuw extra stappen te zetten. Soms zoeken we de randen op, bijvoorbeeld wanneer het gaat om privacywetgeving. Er kan veel niet, maar ook een heleboel wel. Als het moet, voor het grotere geheel, trekken we bij de ministeries aan de bel. Beide ministers van VWS en OCW kennen onze pionierende inslag inmiddels, mede door de voorgenomen verregaande samenwerking met de Universiteit van Maastricht”.  

BOARDROOM FOR SHARED CONSULTING

Ook besluitvormingsprocessen hebben de laatste jaren een natuurlijker karakter gekregen, doordat er veel meer dan voorheen bewust -samen- gekozen wordt wat voor de individuele patiënt de beste behandeling is. “Je moet mensen echt zelf mee laten beslissen. De tijd dat de dokter wist wat het beste was voor iedere patiënt is echt voorbij. Dat kan namelijk per patiënt enorm verschillen. Iemand van 90+ die alleen nog bridget is misschien beter af met pijnbestrijding dan met een ingrijpende operatie, terwijl iemand van dezelfde leeftijd die dagelijks veel beweegt wel geopereerd wordt. Tegenwoordig laten we veel meer iemands levensstijl en wat patiënten zelf nog willen (kunnen) meewegen bij het samen beslissen”.

Shared decision making is inmiddels gemeengoed bij het kiezen voor de best passende medische interventie. “Artsen krijgen een andere, meer een coachende rol, zeker als we rekening gaan houden met de mogelijkheden van artificiële intelligentie (AI). De computer kan straks sneller en nauwkeuriger een juiste diagnose stellen”, vertelt Helen. “Als bestuurder heb ik ook een coachende stijl en bestuur door reflectievragen te stellen. Ik vind het fijn als mensen succesvol zijn in wat ze doen en sta als bestuurder liever stil bij wat aandacht behoeft: ‘Welke dilemma’s kom je tegen’ of ‘Waar lig je wakker van’?

Ik ben er voor de moeilijke vragen, maar ik houd niet van nare verrassingen. Mensen kunnen dan rekenen op stevige feedback. Deadlines zijn deadlines. In tegenstelling tot de meeste Limburgers ben ik behoorlijk direct in mijn communicatie. Er valt bij mij weinig tussen de regels te lezen, hoewel ik onuitgesproken zaken van anderen wel goed kan aanvoelen en erop inspelen. Daardoor ben ik een echte verbinder, want ik leg gemakkelijk contact binnen de organisatie en ook met de regio”.

ORDENEN EN SCHAKELEN

Toewijding aan een groter geheel dan alleen het academisch ziekenhuis maakt dat het MUMC+ focust op preventie, innovatie en ook regelmatig in samenspraak taken overhevelt naar andere zorg- en welzijnsinstellingen. Zelfs als ze daardoor ze financiering mislopen. “Voor het grote geheel hier in de regio is het echter noodzakelijk dat de juiste zorg op de juiste plaats wordt gegeven en dat onze bedden bezet worden door patiënten die passen bij ons eigen zorgaanbod, zoals patiënten met een hoog-complexe zorgvraag. Als enige ziekenhuis in de regio bieden wij academische zorg. Die moet voor de patiënt beschikbaar blijven maar ook voor onze regio is het belangrijk dat deze zorg in Limburg behouden blijft. Alleen al voor het opleiden van mensen en het aantrekken van talenten naar Limburg. Daar richten wij ons dan ook op. Zo hebben we om ruimte te maken voor Academische zorg bijvoorbeeld met de regionale zorginstelling Envida een nieuwe voorziening voor kortdurende ouderenzorg opgezet. De Schakel vervult nu een regio functie bij de acute opvang van ouderen die na een bezoek aan de Spoedeisende Hulp of Huisartsenpost niet meteen naar huis kunnen, maar ook niet in het ziekenhuis opgenomen hoeven te worden. Ook zijn we een Academie voor Patiënt en Mantelzorger begonnen om hen op te leiden in bijvoorbeeld het zwachtelen en geven van spuiten en oogdruppels, zodat mensen een zo autonoom mogelijk leven kunnen blijven leiden, zonder afhankelijk te zijn van artsen en verpleegkundigen. Omdat iets dergelijks nog niet bestond, hebben we het voorgefinancierd, omdat we erin geloofden. Inmiddels betaalt de zorgverzekering deze zorg, omdat het werkt en -natuurlijk- goedkoper is.

 RESPONSIBLE DISRUPTION & REBUILDING A HEALTHY SOCIETY

 Nu de samenwerking tussen het academisch ziekenhuis en de universiteit wordt geïntensiveerd met de intentie tot vergaande integratie, ligt de focus van de nieuwe gezamenlijke aanpak op twee hoofdthema’s: een gezonde samenleving en nieuwe technologie. “Binnen het eerste thema, healthy society, bundelen we onderzoek, onderwijs en een wetenschappelijke waardering voor preventie, gezonde voeding en virtuele en data-gedreven zorg. Artsen en verpleegkundigen worden breed en interdisciplinair opgeleid, inclusief de ethische, juridische, economische en maatschappelijke aspecten van zorg.

Ook voor het tweede thema, technology: responsible disruption, passen we een geïntegreerde benadering toe, omdat we veel meer dan nu voordeel kunnen behalen met het verbinden van (medische) technologie, engineering en data sciences. We zijn bezig met heel nieuwe concepten, zoals de operatiekamer van de toekomst, oplossingen ter vervanging van dierproeven in biomedisch onderzoek, wearables en implantables voor diagnostiek en behandeling van (chronische) aandoeningen. Door de jarenlange samenwerking met de faculteit Gezondheidswetenschappen hebben we veel kennis over en praktijkervaring met deze innovaties. Misschien is deze regio wel de ideale proeftuin”. We mogen ons in Maastricht en Limburg realiseren dat we een unieke positie hebben. Ons Calimero-pak kan wel uit. Het is tijd dat we zichtbaarder worden. Limburgers hoeven niet bescheiden te zijn. We mogen trots zijn op wat we hier neer zetten, ondanks wat er in deze regio is gebeurd en dankzij onze innovatieve geest en empathische hart”.

Het inspirerende en vooruitstrevende verhaal van Helen maakt me nieuwsgierig naar haar achtergrond. Kreeg ze het met de paplepel ingegoten? “Nee, juist niet”, zegt ze lachend. “Ik ben de enige dokter in de familie en kom uit een vrij behoudend onderwijsgezin. ‘Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg.’ Van hen kreeg ik mee om hard te werken, mijn best te doen, maar ook de waarden als rust, reinheid en regelmaat kreeg ik mee. Daar werd ik eerlijk gezegd nogal recalcitrant van, want er is zo veel te ontdekken en te verbeteren. Ik houd er bijvoorbeeld enorm van om innovaties uit de ene sector toe te passen en integreren bij een andere sector, zoals bijvoorbeeld de gezondheidszorg. De huidige uitdagingen vragen echt domein-overstijgende, creatieve oplossingen. Een te hoge zorgvraag bij de huisarts? Overleg dan eens met de gemeente of er bijvoorbeeld iets aan eenzaamheid of schuldsanering kan worden gedaan. Ik weet zeker dat de druk op de eerste lijn dan minder wordt, want bij de huisarts komen ook veel hulpvragen i.p.v. zorgvragen.  

Ik ben op mijn best wanneer ik mijn eigen ding doe en dat wens ik iedereen toe. Zet je eigenheid in! Ik gun onze patiënten dat onze zorgprofessionals en ook alle andere collega’s van het MUMC+ zelf de lead nemen om hun unieke kwaliteiten mee brengen naar het werk. Wat we nodig hebben in zorg en samenleving zijn ondernemers, mensen die kunnen kijken met een discipline-overstijgend perspectief, creatief zijn en mensen die elkaar wat gunnen. En mijn werkplezier? Dat groeit als ik met andere bevlogen mensen aan iets mag bouwen. Ik geniet het meeste van het succes van een ander!”

Marieke van Voorn is procesbegeleider van organisaties door naast leiders te staan die vastgeroeste patronen willen doorbreken, zodat 'heel de organisatie' herstelt en heelt. Haar eerste boek 'Heel de Organisatie, herstel het zelfhelend vermogen van de organisatie' is verkrijgbaar via deze website. Mariekes tweede boek 'Heel de samenleving' over gezond bestuur in zorg en welzijn wordt op 23 november 2023 gepubliceerd. Vanaf februari 2024 is het mogelijk om deel te nemen aan de leergang 'Helend leiderschap met zeven essentiële interventies'. Informatie: marieke@healingleaders.org