Inspirerend voorbeeld 26. Hedda van Lieshout 'Ons doel is een keerpunt te realiseren met zowel eigen kracht als samenkracht'

“De manier waarop wij al ruim twintig jaar werken is ontstaan op basis van de waarden en gebruiken van onder andere de Nieuw-Zeelandse Maori’s”, geeft Hedda van Lieshout me enkele weken vóór het interview al aan. Mijn interesse is meteen gewekt, mede door mijn liefde voor Nieuw Zeeland. Mijn bedrijfslogo is geïnspireerd op het Koru-symbool, dat overigens ‘het ontvouwen van nieuw leven’ symboliseert. Dit ontvouwen van een krachtig (samen) leven volgens oeroude natuurlijke principes staat centraal in Hedda’s werk. Oeroude principes staan ook centraal in mijn boek'HEEL DE ORGANISATIE'. Herstel het zelfhelend vermogen van de organisatie' (2022). Het belooft een inspirerend gesprek te worden. 

Sinds de oprichting in 2002 is ze betrokken bij de Eigen Kracht Centrale. “Ik werkte destijds nog bij het Nederlands Instituut voor Zorg & Welzijn (NIZW) en deed onderzoek naar de ‘Family Group Conferences’ zoals het werk in Nieuw Zeeland werd genoemd”.

Hedda studeerde Orthopedagogiek, maar voelde al vrij snel dat het orthopedagogisch werk zoals dat in zorginstellingen werd toegepast, niet in haar straatje paste. “Daarom ben ik na mijn studie eerst een tijdje naar Italië gegaan en solliciteerde ik vervolgens bij het NIZW. Ik kende het werk van de Eigen Kracht Centrale en oprichter Rob van Pagée en ging bij het NIZW projecten rond Eigen Kracht-conferenties doen.”. In 2006 ging Hedda er werken en werd in 2015 zelf bestuurder van deze organisatie.

EIGEN EN SAMENKRACHT

Hedda verheldert wat haar werk betekent: “Voor ons betekent ‘eigen kracht’ niet hetzelfde als ‘eigen verantwoordelijkheid’ en ‘los het zelf maar op’. Ook geloven wij niet dat je iemand ‘in zijn eigen kracht kunt zetten’ of regie kunt ‘geven’. De eigen kracht van mensen ontvouwt zich wanneer zij samen met diegenen die het belangrijk vinden dat het goed met hen gaat, oplossingen bedenken voor de problemen die zij hebben”.

De methodiek ‘Family Group Conference’ (FGC) werd ontwikkeld in Nieuw-Zeeland door de oorspronkelijke bevolking, Maori’s. Zij hielden voor tal van complexe kwesties gezamenlijke bijeenkomsten met een kring van betrokkenen. De FGC’s zijn uiteindelijk door de overheid ingezet vanuit een zekere noodzaak. “In de jaren ’80 bleek dat de waarden van de Maori’s niet overeenkwamen met die welke de overheid hanteerde. Het gaat dan altijd over zorgen over de veiligheid van kinderen. Omdat het systeem niet aansloot bij de cultuur van de Maori's, zagen professionals vaker risico's bij deze gezinnen. Het gaat dan bijvoorbeeld over niet meewerken aan een hulpverleningstraject, omdat dit niet past bij de cultuur. En dan wordt dat niet meewerken gezien als onttrekking en uiteindelijk als onveilig voor kinderen".

De zorgsector was er bovendien erg versnipperd met voor elke vraag een ander loket. Doordat de oorspronkelijke en de verwesterde wereldbeelden ver van elkaar afstonden, dreigden vele uithuisplaatsingen van kinderen, totdat de toenmalige overheid zich verdiepte in de waarde van de manier waarop Maori’s met problemen en kwesties omgingen. De vraag ‘wat is er hier in deze situatie met dit kind nodig’ stond vanaf dat moment centraal. Deze aanpak werkte voor alle partijen goed en daardoor werden de FGC’s onderdeel van de Jeugdwet. In Nieuw Zeeland veranderde het zorglandschap doordat de FGC’s ervoor zorgden dat familiegroepen weer een stem kregen en doordat hun plannen voor kinderen en jongeren leidend werden. Erkenning van families  maakte dat de druk op jeugdzorg snel verminderde en dat bepaalde vormen van zorg na een aantal jaar nagenoeg konden verdwijnen, zoals de residentiële, gesloten jeugdzorg”.  

MENSELIJKHEID EN ZEGGENSCHAP

Menselijkheid en zeggenschap is de rode draad in dit gesprek over ‘samenkracht’ en ‘samenredzaamheid’. “Mensen zijn vindingrijk en kunnen zelf verantwoordelijkheid dragen voor hun problemen, wanneer ze begrip krijgen, zeggenschap behouden en de kring groter wordt gemaakt. Dan kunnen ze samen een plan maken voor herstel", aldus Hedda.

Dit gedachtengoed is Hedda met de paplepel ingegoten, ruim vóór de Eigen Kracht Centrale in Nederland werd opgericht. “Vlak na mijn geboorte zijn mijn ouders een gezinshuis begonnen. Ze werden pleegouders van vijf kinderen uit een gezin en vonden het belangrijk om te starten met iedereen die bij de kinderen hoorde, zodat iedereen kon zeggen wat belangrijk was voor hem of haar. De betrokken professionals vonden het geen goed idee, omdat ze dachten dat het ingewikkeld zou worden en zij waren niet gewend om familie van de kinderen op deze manier te betrekken. Maar voor mijn ouders was dit de enige manier om te starten. Het werd eigenlijk een Eigen Kracht- conferentie avant la lettre. Het eigen familiesysteem van de kinderen praatte mee met cruciale keuzes. Deze aanpak zorgde ervoor dat we samen een gezin konden worden. Ik zie ze als mijn broers en zussen en het heeft me enorm gevormd bij het insluiten van iedereen die betrokken is, altijd vanuit verbinding”.

Inclusie is geïntegreerd in Hedda's leven. “De principes van dit gedachtengoed zijn verweven met mijn werkende en persoonlijke leven. “Ik voel me nooit alleen wanneer ik voor ingewikkelde keuzes sta, want ik heb genoeg kritische meedenkers om me heen verzameld”. Wat voor velen lastig is, doet Hedda als vanzelf, namelijk extra ‘hulp vragen’. “En dat is maar goed ook, want ik heb van nature de neiging om de hele wereld op mijn schouders te dragen. Met een kring van betrokken mensen om me heen, wordt het leven lichter”.

WETTEN EN HAARVATEN

Het gedachtengoed van deze familiegroepsconferenties staat inmiddels deels in onze wet. Sinds 1 januari 2015 geeft de Jeugdwet burgers het recht op een eigen familiegroepsplan. Dit gaat om een plan van aanpak dat opgesteld wordt door de ouder(s), samen met bloedverwanten, aanverwanten of anderen die tot de sociale omgeving van de jeugdige behoren.

“Ondanks de wettelijke mogelijkheden is het lastig om het gedachtengoed in de haarvaten bij gemeentes en zorgaanbieders te krijgen. In de individualistische samenleving zijn we nauwelijks gewend om samen problemen op te lossen, omdat we ons wenden tot bijvoorbeeld de jeugdzorg of de GGZ. Dat is jammer, want de mogelijkheden van samenkracht om de systeemwereld en de leefwereld bij elkaar te brengen zijn immens”.

Hoe werkt het in de praktijk, vraag ik Hedda. “We werken met Eigen Kracht-coördinatoren die in gevallen dat er sprake is van drang, dwang of wanneer er veel aan de hand is, in gesprek gaan met een persoon of gezin, die hulp vraagt. In sommige gevallen is het de hulpverlener die bij ons aan de bel trekt. We werken bijvoorbeeld voor mensen met zorgen rond kinderen, of mensen in psychiatrie of met een verslaving die samen met andere betrokkenen een plan voor herstel willen maken. De coördinator gaat vervolgens met hem of haar onderzoeken wie bereid zou kunnen zijn om mee te denken met een oplossing. Dat kunnen familieleden, kennissen, vrienden en buren zijn. Professionele hulpverleners worden vaak gevraagd om informatie te delen en hun kennis en ervaring beschikbaar te stellenDe coördinator neemt, wanneer de persoon het zelf lastig vindt, contact op met één of enkele van deze mensen om de bereidheid tot samenkracht te toetsen. Ons werk zit vooral in dit groter maken van de kring. We komen bijna altijd bij mensen die zeggen niemand te hebben, het netwerk niet te willen belasten of hun problemen niet met het netwerk te willen delen. En vanuit die situatie gaan we aan de slag en dan blijken er gemiddeld 10 mensen te zijn die willen meedenken. En die komen samen om een plan te maken.”.

KEERPUNTEN MET NETWERKEN

De EK-conferenties zijn toepasbaar op vrijwel iedereen. “We hebben in de afgelopen twintig jaar conferenties georganiseerd voor onder meer ouderen, jongeren, gezinnen, scholieren, ernstig en chronisch zieken, daklozen, schooluitvallers, mensen met psychische problemen, huurders met schuldproblemen, gedetineerden, buurtbewoners, mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking, en daders en slachtoffers van een misdrijf”.

In de meeste gevallen lukt het deze personen of gezinnen, samen met de coördinator om een groep van tien tot vijftien betrokkenen te vinden om samen een plan te maken. “Ons doel is een keerpunt in het leven van het individu of het gezin te realiseren met samenkracht”. Hedda vertelt met compassie hoe bijzonder het is dat mensen die dachten dat ze inmiddels ‘alleen op de wereld’ waren, toch vaak een netwerk om zich heen hebben dat echt bereid is mee te denken en te helpen.

“Veel van hen zijn zelfs blij dat ze benaderd worden, omdat ze zich al jaren zorgen maken om de cliënt in kwestie. Wij, de EK-coördinatoren, kunnen ze net dat zetje geven om weer verbinding te durven leggen en dan blijkt  de actiebereidheid van betrokkenen groot. We zien vaak dat zij juist naar achteren stappen omdat de hulpverlening de zorg overneemt”.

VAN EGO- NAAR ECO-SYSTEMEN

Hedda’s verhaal doet me denken aan het beeld van het transformeren van een ego- naar ecosysteem, omdat iedere betrokkene wordt uitgenodigd om over zijn of haar schaduw (ego) te stappen om een nieuw leefbaar ecosysteem te creëren voor en met elkaar. Een piramidevorm verwordt dan tot cirkels van betrokkenheid en samenwerken, waarin ieder een eigen plek heeft en gelijkwaardig is. “Wanneer we als samenleving weer meer gaan functioneren als een community waarin we er voor elkaar zijn en gaan denken vanuit verbindingen, dan hebben we veel minder hulp- en zorgverleners nodig”.

Het klinkt logisch, maar in onze samenleving zien we nog veel dualiteit in plaats van eenheidsbewustzijn. “Onze zorg- en welzijnssector is ook heel gefragmenteerd, net als die van Nieuw-Zeeland in de jaren ’80 van de vorige eeuw. Het is belangrijk dat we meer keuzes gaan maken voor de zorgsector die kloppend zijn, samen”. Hedda vervolgt over haar eigen leiderschapsstijl. “Als bestuurder ben ik zeker niet de bepaler van de gang van zaken bij de Eigen Kracht Centrale. We nemen samen de cruciale besluiten. Wanneer we het over een bepaalde kwestie niet eens zijn, maken we de kring groter, zodat we meer perspectieven kunnen meenemen in de besluitvorming”.

Denken en handelen in levende kringen, is als het functioneren als eco-systeem, waarbij het ego ondergeschikt is aan het grotere geheel. “De meeste mensen die mee willen denken, weten het antwoord (ook) niet, maar durven in groepsverband wel hun steentje bij te dragen, omdat ook zij de verantwoordelijkheid niet alleen kunnen dragen voor hun kwetsbare ouder, kind of kennis”.

Hedda geeft aan dat ze de EK-conferenties levend houdt met het verspreiden van ‘Vrijdagverhalen’. “Elke vrijdag publiceer ik een positief verhaal  over een persoon of gezin dat verder dank danzij een familiegroepsplan, zoals bijvoorbeeld een alleenstaande weduwnaar met kleine kinderen die zich nu weer veerkrachtig voelt, een psychiatrische patiënt die voelt dat zij er wel toe doet of een kind waarbij voorkomen is dat ze uit huis geplaatst zou worden”.  

De systeemwereld wint het echter nog regelmatig van de leefwereld  “Soms worden we er ook wel eens moedeloos van, omdat een gemeenteambtenaar bijvoorbeeld liever kiest voor een psycholoog of orthopedagoog vanwege hun skj-registratie en omdat men dit gewend is. Terwijl een EK-conferentie vertrouwen in burgers vraagt en dat is spannend. Maar als we dat durven, dan levert het duurzame resultaten op en bespaart het veel tranen en euro’s. Het wordt tijd dat de overheid haar burgers meer vertrouwt” zegt Hedda tot slot “omdat vertrouwen geven, meer vertrouwen genereert”.

Marieke van Voorn is procesbegeleider van organisaties door naast leiders te staan die vastgeroeste patronen willen doorbreken, zodat 'heel de organisatie' herstelt en heelt. Haar eerste boek 'Heel de Organisatie, herstel het zelfhelend vermogen van de organisatie' is verkrijgbaar via haar website.  Mariekes tweede boek over gezond zorgbestuur wordt eind 2023 gepubliceerd.